Seandálaíocht
Céard is Seandálaíocht ann?
Is éard atá sa tSeandálaíocht ná staidéar a dhéanamh ar an am atá caite trí shéadchomharthaí agus dhéantáin a bhailiú agus staidéar a dhéanamh orthu.
Tá réimse leathan láithreán seandálaíochta iontacha i gCorcaigh a théann 9000 bliain siar sa stair. Ar na láithreáin sin, tá: tuamaí réamhstairiúla, mianaigh, láithreáin deasghnáth, Liosanna agus mainistreacha Luath-Chríostaí, caisleáin mheánaoiseacha, eaglaisí, agus mainistreacha.
Séadchomharthaí
Tá níos mó ná 19,000 láithreán seandálaíochta aitheanta i gContae Chorcaí. Seirbhís na Séadchomharthaí Náisiúnta (SSN) de chuid na An Roinn Tithíochta, Rialtais Áitúil agus Oidhreachta atá freagrach as ár n-oidhreacht seandálaíochta a bhainistiú agus a chosaint. Taifeadtear gach séadchomhartha a bhfuil eolas air sa Taifid Láithreán agus Séadchomharthaí (TLS) atá ar fáil ar www.archaeology.ie. Ba cheart gach láithreán nua a thuairiscigh chuig an SSN. Féadfar é sin a dhéanamh leis an bhfoirm ábhartha a líonadh agus a chur isteach.
Déantáin
Aimsítear formhór na ndéantán le linn tochailt seandálaíochta, agus stóráiltear nó cuirtear ar taispeáint i músaeim shonraithe iad. Tá gach tochailt seandálaíochta ceadaithe ag Seirbhís na Séadchomharthaí Náisiúnta. Tá bunachar sonraí ina bhfuil cuntais achomair ar gach tochailt a rinneadh in Éirinn ó bhí 1970 ann ar fáil anseo.
Tá bailiúchán leathan déantán a aimsíodh i gContae Chorcaí ag Músaeim Chathair & Chontae Chorcaí agus ag Ard-Mhúsaem na hÉireann. Is leis an Stát gach deántán seandálaíochta a aimsítear agus ba cheart iad a thuairisciú d'Ard-Mhúsaem na hÉireann nó do mhúsaem áitiúil sonraithe laistigh de 96 uair an chloig dá n-aimsiú.
Oidhreacht Seandálaíochta a Chosaint
Tugtar cosaint do gach séadchomhartha de réir Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta, 1930-2004. Féadfar breathnú ar an Acht sin, arna leasú, chomh maith le ar reachtaíocht agus comhairle eile ar an tseandálaíocht, anseo. Déantar foráil san Acht um Pleanáil agus Forbairt, 2000 - 2010, arna leasú, freisin maidir le hoidhreacht seandálaíocht a chosaint.
Taifead na Séadchomharthaí agus na Láithreán (TSL), a bunaíodh de réir alt 12 d'Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta (Leasú), 1994, is mó a chuireann cosaint ar fáil. De réir na reachtaíochta sin, is gá réamhfhógra dhá mhí a thabhairt don Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta maidir le haon oibreacha ag nó ar Shéadchomhartha taifeadta.
Séadchomharthaí Náisiúnta is ea iad roinnt séadchomharthaí, agus is gnách gur leis an Stát nó le hÚdarás Áitiúil iad nó go bhfuil siad faoina gcaomhnú nó go bhfuil ordú caomhnaithe orthu. Tá 168 láithreán i gContae Chorcaí atá ainmnithe mar Shéadchomharthaí Náisiúnta (ar fáil lena mbreathnú anseo). Tá Cead an Aire ag teastáil maidir le haon obair ag, nó, i ngar do Shéadchomhartha Náisiúnta. Tá Foirmeacha Fógra agus Chead an Aire ar fáil anseo.
Agus cósta agus uiscebhealai fairsinge aici, tá an-chuid oidhreachta seandálaíochta faoin uisce i gContae Chorcaí. Tugtar cosaint do bháid bhriste níos sine ná 100 bliain d'aois agus de dhéantáin a aimsítear faoin uisce leis an dlí.
Tá sé mídhleathach tochailt nó tumadh le haghaidh déantán áit ar bith sa stát nó ina fharraigí críche gan cead an Aire a fháil i scríbhinn.
Tá Comhairle Contae Chorcaí tiomanta d'oidhreacht seandálaíochta an chontae a chosaint lenár raon leathan gníomhaíochta agus lenár mbeartais agus cuspóirí éagsúla sa Phlean Forbartha Contae, sna Pleananna Ceantair Áitiúil, sa chlár um Fhoirgnimh a Chaomhnú, i dtionscadail an Phlean Oidhreacht agus i ndoiciméid straitéiseacha eile.
Seandálaíocht agus an Próiseas pleanála
Déantar gach iarratas pleanála a scagadh agus a mheas maidir lena thionchar ar na láithreáin seandálaíochta atá ar eolas agus lena Chriosanna Acmhainneachta Seandálaíochta. Seo an ceantar ina d'fhéadfadh seandálaíocht fhodhromchla a bheith ann. Má tá do láithreán beartaithe íogair ar sheandálaíocht, d'fhéadfaí go gcuirfear de cheangal ort seandálaí a fhostú chun tabhairt faoi mheasúnacht tionchair ar sheandálaíochta nó chun monatóireacht a dhéanamh ar na hoibreacha talún.
Is féidir leat dul i dteagmháil leis an Seandálaí Contae chun comhairle réamhphleanála a fháil. D'fhéadfadh Comhairle Contae Chorcaí coinníollacha a bhaineann le seandálaíocht a chur ar iarratais phleanála aonair bunaithe ar mholtaí an tSeandálaí Contae agus Sheirbhís na Séadchomharthaí Náisiúnta.
Cá háit ar féidir liom dul i dteagmháil le seandálaí?
Tá eolaire seandálaithe ar fáil ar a suíomh gréasáin ag Institiúid Seandálaithe na hÉireann.
Seandálaíocht agus Oideachas
Cothaíonn Comhairle Contae Chorcaí cur chun cinn oidhreacht seandálaíochta an chontae agus oideachas uirthi. San acmhainn oideachais Archaeology in the Classroom, tá ceachtanna ar gach gné d'oidhreacht seandálaíochta do bhunscoileanna agus do mheánscoileanna araon. Tá sé ar fáil ar líne ag www.itsabouttime.ie.
Tá roinnt speisialtóirí oidhreachta i gCorcaigh atá toilteanach cuairt a thabhairt ar scoil faoin Scéim um Oidhreacht i Scoileanna, a reáchtálann an Chomhairle Oidhreachta.
Reiligí Stairiúla
Tá baint ag formhór na reiligí stairiúla le heaglaisí meánaoiseacha. Tá siad sin faoi chúram Chomhairle Contae Chorcaí nó Chomhlachtaí eaglaise, agus tugtar cosaint dóibh faoi Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta, 1930-1994.
An Coiste Comhairleach um Shéadchomharthaí Stairiúla (CCSS)
Bunaíodh an CCSS de réir Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta 1930 d'fhonn comhairle agus cúnamh a chur ar fáil maidir le séadchomharthaí seandálaíochta a chaomhnú agus a chosaint i ngach contae na hÉirinn. Comhaltaí Tofa, speisialtóirí a dtugtar cuireadh dóibh agus oifigigh ábhartha Údarás Áitiúil atá air. Tá an grúpa páirteach i réimse leathan gníomhaíochtaí agus tugann sé treoir agus comhairle d'Fhoireann Oibreacha Caomhantais na Comhairle, a bhfuil roinnt tionscadal caomhnaithe curtha i gcrích aici. Cinnteoidh na tionscadail sin go gcaomhnófar foirgnimh thábhachtacha de chuid na Meánaoise go fadtéarmach. Rinneadh oibreacha le déanaí ag Mainistir Bhaile an Droichid, Bealach Átha, Cill Dairbre agus Séipéal Mholaga .
Rogha Láithreán seandálaíochta ar féidir cuairt a thabhairt orthu i ngach Ceantar Bardasach (CB)
CB Cheann Toirc/Mhala
Mainistir Agaistíneach an Bhaile Bhig
Mainistir Phroinsiasach Chill na Mallach
Caisleán, teach agus diméin Mhala
Caisleán Cheann Toirc
Séipéal, tobar beannaithe agus leaca croise Thulach Léis
Caisleán Lios Cearúill
Caisleán Chill Bhláin
Baile stairiúil Áth Trasna
Baile stairiúil Chill na Mallach
Baile stairiúil Mhala
CB Mhainistir Fhear Maí
Mainistir Agaistíneach Bhaile an Droichid, Caisleán Bhaile an Róistigh
Séipéal Áth Cros, Cill Dairbhre
Séipéal agus Tobar Beannaithe Bhrí Ghabhann, Baile an Mhistéalaigh
Séipéal an Bhaile Nua
Séipéal Chill Dairbhre
Séipéal Chill Aonamra, Mainistir Fhear Maí
Mainistir agus Séipéal Doiminiceach Chaisleán Uí Liatháin
Caisleán Chonaithe
Séipéil agus Tobar Beannaithe na Cúile, Caisleán Ó Liatháin
Tuama Dingeach Leaba Chaillí, Gleannúir
Séipéal agus Leaca Uaighe Leaba Mologa
Teach agus diméin Dhún ar Aill
Mainistir agus droichead Chaisleán Ghleannúir
Dún cnoic agus Carn an Chairn, Mainistir Fhear Maí
Baile stairiúil Mhainistir Fhear Maí
Baile stairiúil an Rátha
CB Iarthar Chorcaí
Liagchiorcal an Droma Bhig, Cuan Dor
Liagchiorcal na Caolchoille
Gallán Chill na Ruán, Beanntraí
Caiseal Chnoc Droma, Baile an Chaisleáin
Tuama dingeach altóra, An Scoil
Mainistir Phroinsiasach, Inis Arcáin
Mainistir Phroinsiasach, Tigh Molaige
Tírdhreach Mianadóireachta na nAilichí – Rian iarsmalainne timpeall ar na tithe innill, na harmlanna agus an sráidbhaile mianadóireachta
Séipéal agus reilig Mhainistir na Sruthrach, An Sciobairín
Cloigtheach Chinn Eich, Baile Chaisleáin Chinn Eich
Cloigtheach Bhaile na Carraige, Dún Mánmhaí
Séipéal Naomh Ciarán, Ceann Cléire
Baile stairiúil Ros Ó gCairbre
Baile stairiúil an Sciobairín
Baile stairiúil Chloich na Coillte
CB na Blárnan/Mhaigh Chromtha
Mainistir Phroinsiasach Chill Chré, Na hUamhanna
Droichead Charraig an Droichid
Mainistir, séipéal, tobar beannaithe, clocháin, oilithreacht Bhaile Bhuirne
Caisleán na Blarnan
Daingean Cahirvagliair, An Caipín
Liagchiorcal Chnoc na Cille, Sráid an Mhuilinn
Baile stairiúil Mhaigh Chromtha
CB Dhroichead na Bandan/Chionn tSáile
Daingean Rinn Chorráin, Cionn tSáile
An Seandaingean, Cionn tSáile
Daingean Camden Meagher, Bun an Tábhairne
Túr Comhartha, An Seancheann
Baile stairiúil Dhroichead na Bandan
Baile stairiúil Chionn tSáile
Baile stairiúil Inis Eonáin
CB an Chóibh
Dún an Mhistéalaigh Inis Píc, An Cóbh
Caisleán Chúirt an Bharraigh, Carraig Uí Thuathail
Séipéal agus Reilig Chluain Meala, An Cóbh
Reilig Dhún Pheadair, Gleann an Phréacháin
CB Oirthear Chorcaí
Séipéal Chill Chríodáin, Baile na Martra
Ardeaglais agus cloigtheach Chluana
Caisleán agus teach Bhaile na Martra
Baile stairiúil Bhaile na Martra
Baile stairiúil Mhainistir na Corann
Baile stairiúil Chluana
Bailte stairiúla Eochaille
CB Bhaile an Chollaigh /Charraig Uí Leighin
Muilinn Phúdar Gunna Bhaile an Chollaigh
Reilig Chill Muire, An Pasáiste
Carn Chora Binne.